Czym jest desensytyzacja? Jak działa i jakie są jej zastosowania w leczeniu fobii?

Każdy z nas od czasu do czasu odczuwa strach lub lęk w sytuacjach, które wydają się nam zagrażające lub które nas stresują. Jeżeli jednak lęk ten jest bardzo silny, nieadekwatny do sytuacji, utrudnia lub uniemożliwia codzienne funkcjonowanie i sprawia, że zaczynamy unikać ważnych dla nas aktywności, istnieje duża szansa, że mamy do czynienia z fobią. 

Systematyczna desensytyzacja to właśnie jedna z najskuteczniejszych metod leczenia fobii, która pozwala stopniowo zmniejszyć odczuwany lęk i odzyskać dawny komfort życia. W poniższym artykule wyjaśniamy, co to jest desensytyzacja, na czym polega desensytyzacja w psychoterapii i jakie są wskazania do odwrażliwiania.  

Na czym polega desensytyzacja?

Systematyczna desensytyzacja to powszechna metoda terapeutyczna stosowana w psychoterapii poznawczo-behawioralnej. Jej twórcą był amerykański psychiatra Joseph Wolpe, a sama metoda powstała w latach 50. XX wieku. Na czym polega desensytyzacja lęku?

Fobia charakteryzuje się występowaniem irracjonalnego, silnego i nieproporcjonalnego lęku pojawiającego się w odpowiedzi na kontakt (zarówno rzeczywisty, jak i wyobrażony) z bodźcami lękowymi. Takimi bodźcami może być z kolei wszystko, np. niektóre zwierzęta, wystąpienia publiczne, rozmowa z obcymi osobami itd.

Osoby cierpiące na fobię odczuwają więc silny lęk w kontakcie z bodźcem lękowym, przez co bardzo często unikają sytuacji, które taki lęk mogłyby wywołać. W rezultacie rezygnują one z wykonywania ważnych dla nich aktywności. Systematyczna desensytyzacja natomiast polega na stopniowej ekspozycji Pacjenta z bodźcem wywołującym lęk, co ma za zadanie oswoić go z tym, co wywołuje w nim lęk. Celem desensytyzacji jest dodatkowo nauczenie zachowania spokoju w momencie zetknięcia z lękowym bodźcem, co pozwala niejako wygasić reakcję lękową. 

Etapy desensytyzacji

Systematyczna desensytyzacja przebiega w ściśle określonej kolejności: 

Metody relaksacyjne

Terapia rozpoczyna się od nauki stosowania metod relaksacyjnych, np. medytacji, relaksacji mięśniowej czy ćwiczeń oddechowych. Nauka technik relaksacyjnych jest niezbędna w terapii odwrażliwiania lęku, ponieważ zakłada się, że nie można czuć się jednocześnie zrelaksowanym i zalęknionym. W dalszych etapach desensytyzacji odczuwany lęk ma niejako zamienić się w stan relaksacji. 

Hierarchia lękowych sytuacji

Następnie wraz z pomocą psychoterapeuty Pacjent opracowuje hierarchię sytuacji związanych z bodźcem lękowym. Chodzi o uporządkowanie sytuacji od takich, których Pacjent boi się najmniej do takich, które budzą w nim największy lęk. Taka hierarchia w przypadku np. arachnofobii, czyli fobii przed pająkami, może zaczynać się od czytania o pająkach do bezpośredniego kontaktu z pająkiem.  

Systematyczna ekspozycja 

Sesje terapeutyczne zawsze rozpoczynają się od relaksacji. Następnie w zależności od hierarchii lęków związanych z fobią, Pacjenci mogą być proszeni o np. wyobrażanie sobie lękowego bodźca. Jeżeli Pacjent nie jest w stanie zrelaksować się podczas wyobrażania sobie tej sytuacji lub zaczyna odczuwać silniejszy lęk, to wówczas proces jest przerywany i dopiero po przywróceniu stanu relaksacji, można powrócić do jego kontynuacji. 

Jeżeli natomiast Pacjent jest w stanie zrelaksować się podczas wyobrażania sobie bodźca lękowego i nie powoduje on już u niego takiego lęku jak wcześniej, to wraz z terapeutą może przejść do kolejnej sytuacji zgodnie ze stworzoną przez niego hierarchią. 

Warto jednak pamiętać, że aby desensytyzacja była skuteczna, musi być wykonywana systematycznie pod okiem doświadczonego psychoterapeuty. 

Desensytyzacja w leczeniu fobii 

Metoda systematycznej desensytyzacji jest jedną z najskuteczniejszych form leczenia fobii. Desensytyzacja znajduje przede wszystkim zastosowanie w leczeniu:

1. Fobii specyficznych, takich jak:
   • arachnofobia – lęk przed pająkami,
   • klaustrofobia – lęk przed przebywaniem w ciasnych pomieszczeniach,
   • akrofobia – lęk wysokości,
   • tokofobia – lęk przed ciążą, porodem i jego powikłaniami,
   • kynofobia – lęk przed psami,
   • aerofobia – lęk przed lataniem samolotami,
   • nyktofobia – lęk przed ciemnością,
   • tanatofobia – lęk przed śmiercią,
   • mizofobia – lęk przed brudem i zarazkami,
   • dentofobia – lęk przed wizytą u dentysty,
   • fobia społeczna – lęk przed oceną lub interakcjami społecznymi
2. Agorafobii – lęk przed otwartymi przestrzeniami,
3. Zespołu stresu pourazowego (PTSD). 

Jeżeli doświadczasz jakichkolwiek objawów, które mogą wskazywać na fobię, zadbaj o swoje zdrowie psychiczne i zgłoś się do naszej poradni zdrowia psychicznego.  Rozpoczęcie terapii na wczesnych etapach fobii, daje szansę na szybsze złagodzenie objawów i odzyskanie komfortu życia.